Rynek Wielki w Szydłowcu


Rynek Wielki to kluczowy punkt w mieście Szydłowcu, znajdujący się na obszarze Starego Miasta. Na placu oraz w jego sąsiedztwie można zobaczyć wiele cennych zabytków, które świadczą o bogatej historii tego miejsca.

Historia Rynku Wielkiego jest fascynująca, ponieważ na przestrzeni wieków nosił on różne nazwy. Początkowo był określany mianem placu, później przeszedł nazywany jako rynek Wielki. W połowie XVIII wieku przyjął miano Katolickiego lub Polskiego. W okresie II Rzeczypospolitej został nazwany placem 3 Maja, a w czasach PRL znany był jako plac Świerczewskiego.

Nie tak dawno temu Rynek Wielki odzyskał swoją pierwotną nazwę, co wpisuje się w szerszy kontekst przywracania historycznego dziedzictwa. To zmiana, która z pewnością przyczyniła się do ożywienia lokalnej tożsamości i podkreślenia znaczenia tego miejsca w sercu Szydłowca.

Komunikacja

Rynek Wielki w Szydłowcu to centralny punkt, do którego prowadzi sześć ulic, w tym Radomska, Kilińskiego, Kielecka, Kamienna, Rzeczna oraz Kąpielowa.

Warto zauważyć, że niektóre z ulic znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie rynku są jednokierunkowe. Do takich przynależą Radomska, Kilińskiego oraz Kielecka. Z kolei ulicami dwukierunkowymi są Kamienna oraz Kąpielowa.

Ulica Rzeczna, ze względu na swoje wymiary, jest tak wąska, że nie ma możliwości, by mogły wjechać w nią samochody. Z tego powodu jej nawierzchnia zachowała charakterystyczne 'kocie łby’, które stanowią odzwierciedlenie historii tego miejsca.

Zabudowa

Kamienice

Na obszarze rynku można zauważyć kamienice datujące się na XIX i XX wiek, które otaczają praktycznie całe to miejsce, z wyjątkiem jego południowej pierzei. Warto podkreślić, że niektóre z nich są w bardzo złym stanie, a ich konstrukcje stają się niebezpieczne z powodu ryzyka zawalenia. Wiele z tych budynków zdobią gzymsy oraz wjazdy na podwórza w formie dużych, półokrągłych bram.

Na parterze kamienic zlokalizowane są różne sklepy oraz niewielkie przedsiębiorstwa, do których należą m.in. zakład pogrzebowy, kwiaciarnia, szewc i krawiec. W jednej z takich przestrzeni znajduje się kawiarnio-lodziarnia zapraszająca do degustacji swoich specjałów, a szczególnie polecane są lody oraz ciastka w lodziarni „Ambrozja”, które zdobyły uznanie nie tylko lokalnej społeczności. Wyższe kondygnacje kamienic są przeznaczone na mieszkania właścicieli lokali użytkowych.

Warto wspomnieć, że w minionych wiekach w tym miejscu znajdowały się inne, urokliwe budynki renesansowe, które zachwycały takimi detalami architektonicznymi jak attyki, kamieniarka okienna, eleganckie portaliki, podcienia oraz fryzy. Ich wspaniały wizerunek został doskonale oddany przez Zygmunta Vogela w rycinie z 1795 roku.

Zabytki

Rynek Wielki w Szydłowcu jest bogaty w zabytki, z których wiele zasługuje na szczegółową uwagę. Przykładem może być Kościół farny św. Zygmunta, który zachwyca gotyckim poliptykiem, pozłacanymi ołtarzami oraz pięknym sklepieniem gwieździstym w prezbiterium. Warto dodać, że jest to miejsce, w którym spoczywa wiele znakomitych osób, w tym Mikołaj Szydłowiecki i Maciej Radziwiłł, a ich płyty nagrobne można podziwiać w wnętrzu kościoła.

Dalej, Ratusz miejski, zlokalizowany w centralnej części rynku, stanowi nie tylko ważny element architektoniczny, ale również symbol miasta. Budynki te powstawały między 1602 a 1629 rokiem i były wielokrotnie uszkadzane w wyniku wojen, co czyni je cennym przykładem architektury mieszczańskiej w Polsce.

Kolejnym istotnym punktem jest Dom pod Dębem, który został zbudowany około 1820 roku z inicjatywy księżnej Anny Sapieżyny. Charakteryzuje się on klasycystycznym stylem, w którym wyróżniają się finezyjna kamieniarka okienna oraz gzymsy. To miejsce przypomina o pewnym rozkwicie, jaki miasto odnotowało na początku XIX wieku.

Pomniki

W obrębie Rynku Wielkiego, obok licznych zabytków, umiejscowione są także uwagi pamięci o znaczących osobach. Na placu można znaleźć nie tylko tradycyjne pomniki, ale także dwie interesujące kolumny. Znajdujący się tu pomnik Tadeusza Kościuszki został ufundowany przez lokalną społeczność około roku 1920. Usytuowany na początku skweru rynkowego, był otoczony płotkiem i wciąż stanowi ważne miejsce dla lokalnych uroczystości państwowych i patriotycznych.

Innym istotnym elementem jest pomnik Jana Pawła II, który został odsłonięty w 2007 roku na placu kościelnym. Jego forma przez pewien czas była źródłem krytyki wśród mieszkańców, zwłaszcza parafian.

Figura św. Jana Nepomucena, usytuowana z przodu kościoła obok pomnika Jana Pawła II, wykonana została przez uznanego artystę. Data jej powstania nie jest dokładnie znana, przypuszcza się, że ma swoje korzenie w połowie XIX wieku, a w 1900 roku przeszła renowację. Nie tak dawno figuralne zadaszenie stylizowane na gotyk otaczało tę rzeźbę.

Z kolei Pręgierz w Szydlowcu to jeden z nielicznych zachowanych obiektów tego rodzaju w Polsce. Zdobiony maszkaronami i uchwytami, z kulą dodaną w 1899 roku, prawdopodobnie rósł w czasach budowy ratusza w XVII wieku.

W pobliżu ratusza stoi kolumna o kształcie dzbana z roślinnymi motywami. Na górze platformy otoczonej żelazną balustradą znajduje się posąg kobiety, znany jako „Zośka”, co może świadczyć o tkwiących w niej historiach. Bezgłowa rzeźba „Zośki”, odkryta w latach 80. XX wieku, była przechowywana w lokalnym muzeum. Kolumna, przed 2004 rokiem, mogła być oglądana na cmentarzu, na grobie księdza Stanisława Straszaka (zm. 1833). Obecna forma pomnika została ustawiona przed ratuszem w 2009 roku.

Historia

W XIII, XIV oraz na początku XV wieku rynek w Szydłowcu pełnił rolę placu targowego dla dawnej osady, która była leżąca w rękach sławnego rodu Odrowążów. Czcili oni swoją miejscowość przyjmując nazwisko Szydłowieckich. W 1401 roku, przy południowej stronie rynku, bracia Jakub oraz Sławko Szydłowieccy erygowali parafię Świętego Zygmunta króla, obok której postawili drewniany kościół. Osiedle elewowało swoje prawa miejskie w 1427 roku, a następnie w 1470 roku zyskało prawa magdeburskie.

Drewniany kościół został przebudowany przez Jakuba Szydłowieckiego w latach 1493–1525, przechodząc w murowaną farę. Miasto zaczęło dynamicznie się rozwijać, a do rynku zjeżdżali kupcy z całej Małopolski, później także z bardziej odległych zakątków Polski. Na skutek tego, kolejny właściciel miasta Mikołaj Szydłowiecki podjął decyzję o wybudowaniu nowej dzielnicy – Skałki, która zyskała Rynek Skałeczny jako funkcję targową.

Od tego momentu rynek zaczęto określać mianem Wielkiego, który zyskał rolę reprezentacyjną w życiu miasta. Stawał się on miejscem organizacji licznych jarmarków oraz procesji, a z biegiem lat miasto stawało się coraz bardziej zamożne, co sprzyjało budowie zdobnych kamienic wokół rynku. Kamienice te były bogato zdobione, z attykami, sklepieniami oraz podcieniami. Rynek nie tylko pełnił rolę handlowego centrum, ale również był ważnym węzłem komunikacyjnym, gdyż krzyżowały się tutaj drogi w kierunku Radomia, Kielc, Skrzynna, Końskich, Iłży oraz Wąchocka.

W drugiej połowie XVI wieku miasto wraz z otaczającymi je terenami przeszło pod zarząd rodu Radziwiłłów, którzy nieco mniej aktywnie dbali o rozwój Szydłowca. Radziwiłłowie rezydowali w swoją rodową siedzibę w Nieświeżu, natomiast w Szydłowcu ustanowili starostę miejskiego. Miasto, które nie miało własnej siedziby, postanowiło zrealizować budowę ratusza. W 1599 roku zaciągnięto pożyczkę od zamożnej mieszczanki, a budowę rozpoczęto trzy lata później. W 1626 roku prawie ukończono budowę, pozostało jedynie dotakować dach, co zrealizowano w 1629 roku. Ratusz w Szydłowcu stał się siedzibą lokalnych władz, sądu i burmistrza, pełniąc te funkcje do dziś. Przed ratuszem umieszczono pręgierz, gdzie karano przestępców.

W drugiej połowie XVII wieku Szydłowiec zaczął podupadać, co związane było z zaniedbaniami ze strony właścicieli oraz plagami, które spowodowały, że ponad 2/3 ludności zmarło. Z powodu licznych pustych mieszkań Radziwiłłowie postanowili sprowadzić Żydów do miasta. Początkowo osiedlali się na Skałce i Składach, a w XIX wieku zaczęli przenikać do Śródmieścia. Rynek Skałeczny zaczęto określać mianem Żydowskiego, dla odróżnienia od Rynku Wielkiego, który nazwano Katolickim. Upadek Szydłowca uwieczniła rycina Zygmunta Vogla, obrazująca zrujnowane kamienice na Rynku Katolickim. Przełom XIX i XX wieku to czas, kiedy Anna Sapieżyna Zamoyska nabyła Szydłowiec i jego okolice. W 1820 roku zrealizowała przy rynku budowę szkoły elementarnej (obecnie Dom pod Dębem). Wkrótce w 1828 roku Sapieżyna zgodziła się na sprzedaż miasta skarbowi Królestwa Polskiego.

Władze miejskie zadecydowały o wyburzeniu karczmy oraz drewnianych domów przy południowej pierzei, przeznaczając tę przestrzeń na Skwer Niepodległości, zwany także Skwerkiem rynkowym.

Podczas I wojny światowej ratusz został poważnie uszkodzony – wieża została niemalże całkowicie zburzona przez pociski. Władze rozważały możliwość zburzenia ratusza i zbudowania nowego, lepszego obiektu, wokół którego miały powstać sklepy. Mieszkańcy jednak sprzeciwili się temu pomysłowi, co ostatecznie uratowało ratusz przed zniszczeniem. W wyniku wojny ucierpiały niektóre kamienice przy rynku oraz wieża kościoła farnego. W dwudziestoleciu międzywojennym, przy Skwerze Niepodległości, mieszkańcy zainstalowali pomnik Tadeusza Kościuszki, który został odsłonięty w 1920 roku. Wówczas rynek nosił nazwę placu 3 Maja, z niewielką częścią zwana placem Ratuszowym.

W okresie II wojny światowej zarówno ratusz, jak i okoliczne budynki doznały uszkodzeń – wieża ratusza ponownie została zniszczona. Po zakończeniu wojny komunistyczne władze zleciły odbudowę ratusza, zazielenienie rynku oraz zorganizowanie asfaltowych ulic. Niestety, rynek stracił wiele z dawnego klimatu, a wprowadzenie nowego stylu odzwierciedlało wpływy socrealizmu. Rynek doczekał się kolejnej zmiany nazwy, stając się placem Świerczewskiego.

W latach 90. XX wieku usunięto roślinność z płyty rynku, a w jej miejsce ułożono kostkę brukową. Kostkę ułożono również wokół rynku oraz na znacznej części ulicy Radomskiej. Ratusz został otynkowany, a niektóre kamienice przy rynku odnowiono. Dzięki staraniom ks. kan. Adama Radzimirskiego – proboszcza parafii św. Zygmunta, kościół został oczyszczony ze zbędnych nagromadzeń, a nowa dachówka oraz oczyszczone szczyty gotyckie zostały ułożone na początku XXI wieku. Przy rynku postawiono ławki z małymi ogródkami oraz fontannę.

Przypisy

  1. Powrót "Zośki". Strona Urzędu Miejskiego w Szydłowcu, 2009. [dostęp 06.09.2018 r.]
  2. Danuta Słomińska-Paprocka: Powiat szydłowiecki w województwie mazowieckim. Szydłowiec: 2009.

Oceń: Rynek Wielki w Szydłowcu

Średnia ocena:4.58 Liczba ocen:19