Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

---

Historia

Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu to instytucja z bogatą historią, która powstała w wyniku decyzji Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz władz województwa kieleckiego w roku 1968. Muzeum funkcjonuje jako oddział Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach. Po siedmioletnich pracach przygotowawczych, które prowadzono z pomocą badaczy polskiego folkloru muzycznego, instytucja została otwarta dla zwiedzających 19 maja 1975 roku, prezentując na swojej ekspozycji ponad 300 instrumentów oraz różnorodne narzędzia muzyczne. Wspólne wysiłki w stworzeniu tej wystawy podejmowali m.in. Jadwiga Sobieska oraz dr Jan Stęszewski.

W 1976 roku muzeum zyskało status samodzielnej jednostki. Już na początku funkcjonowania zyskało uznanie w środowisku. Wybitny badacz dr Erich Stockmann, który kierował grupą studiów nad ludowymi instrumentami muzycznymi w ramach International Folk Music Council, zauważył, iż szydłowieckie muzeum było pierwszym na świecie samodzielnym muzeum poświęconym tej tematyce. Wkrótce po otwarciu, instrumenty z kolekcji zostały pokazane na wystawie w Göteborgu.

W 1985 roku muzeum zorganizowało pierwszy Ogólnopolski Konkurs na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych, który był również pierwszą wystawą czasową zrealizowaną w tej instytucji. Od 1978 roku zaczęto wzbogacać zbiory o eksponaty artystyczno-historyczne, obejmujące takie materiały jak dokumenty, ikonografia, meble oraz przedmioty codziennego użytku. W latach 90. XX wieku instytucja zorganizowała szereg sesji historycznych dotyczących historii Szydłowca.

Z perspektywy administracyjnej, placówka 1 stycznia 1999 roku znalazła się pod Zarządem Starostwa Powiatu Szydłowieckiego, a w tym samym roku została wpisana do Państwowego Rejestru Muzeów. Już 1 stycznia 2005 roku Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu przeszło pod opiekę Samorządu Województwa Mazowieckiego. Ta zmiana stała się korzystna, ponieważ umożliwiła instytucji realizację nowych zadań i projektów, dając dostęp do dotacji celowych.

Jubileusz 30-lecia otwarcia muzeum odbył się w atmosferze radości. Uczczono go m.in. podczas sesji popularnonaukowej oraz organizując wystawy takie jak „Szydłowiec. Okruchy historii” i „Lira korbowa instrument zapomniany”, a także przeprowadzono koncerty z udziałem Zespołu Pieśni i Tańca Mazowsze.

Po kilku latach zawirowań organizacyjnych i związanego z tym remontu zamku, w którym mieściło się muzeum, od 2011 roku zaczęto realizować nową strategię działania, wpisując ją w wieloletni plan. Muzeum zyskało charakter ponadregionalny, koncentrując się na poszukiwaniu, gromadzeniu i badaniu polskiego instrumentarium ludowego.

W ramach działań zdecydowano o organizacji merytorycznych wystaw, projektach badawczych oraz wydawniczych. Dzięki wsparciu organizatora oraz współpracy z wiodącymi instytucjami muzealnymi i mediami, muzeum ewoluowało w nowoczesną placówkę o rosnącej renomie zarówno w kraju, jak i poza jego granicami.

W latach 2012-2023 muzeum zdobyło szereg nagród w ogólnopolskich konkursach, w tym dwukrotnie laur Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla” oraz nagrody „Mazowieckie Zdarzenie Muzealne „Wierzba”. Dodatkowo, w ramach Projekty „Dudy – niezwykły instrument muzyczny” oraz „Harmonie – gra cały świat”, muzeum podjęło się szeregu inicjatyw mających na celu zachowanie polskich tradycji muzycznych.

W 2015 roku, z uzyskaną pomocą funduszy unijnych, muzeum zrealizowało projekt „Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję”, który znacząco poprawił estetykę i funkcjonalność przestrzeni muzealnych. W 2019 roku otwarto nową siedzibę przy ul. Kąpielowej w Szydłowcu, z nowoczesnym wyposażeniem, co umożliwiło jeszcze lepsze zarządzanie zbiorami oraz oferowanie nowych ekspozycji.

W szczególności wystawa stała „Magia instrumentów. Osobliwości inwencja trzygłosowa”, otwarta w grudniu 2019 roku, zyskała uznanie i zdobyła kolejna „Sybillę” dla muzeum. Muzeum nieustannie rozwija swoje projekty merytoryczne, takie jak reaktywacja Ogólnopolskiego Konkursu na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych oraz inne wydarzenia, które mają na celu ukazanie bogatego dziedzictwa muzycznego Polski.

Dyrektorzy muzeum

Historia dyrektorów Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu sięga roku 1968, w którym to stanowisko objęła mgr Danuta Słomińska-Paprocka. W latach od 1968 do 1976 pełniła ona jednocześnie funkcję kierownika Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych, będąc częścią Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach. Po jej odejściu z tej funkcji, od 1976 roku, Słomińska-Paprocka została dyrektorem muzeum i pełniła tę rolę przez szereg lat, aż do 1992 roku.

Kolejną osobą, która objęła to stanowisko, była mgr Maria Jost-Prześlakowska, która sprawowała władzę od 1992 do 2002 roku. Następujący po niej dr Stefan Rosiński, kierował muzeum od 2002 do 2007 roku.

W krótkim okresie, od 2007 do 2008 roku, funkcję p.o. dyrektora pełnił mgr Włodzimierz Kurzępa. Po nim, w latach 2008–2011, stanowisko p.o. dyrektora zajmowała Jadwiga Podsiadły. Od 2011 roku dyrektorem muzeum jest dr Aneta Oborny, która kontynuuje tradycje placówki.

Zbiory

Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu to specjalistyczna instytucja, której zbiorami obejmowany jest teren całego kraju. W jej kolekcji znajduje się circa 2 500 muzealiów, które mają charakter etnograficzny oraz historyczno-artystyczny. Szydłowieckie eksponaty wyróżniają się pod względem zarówno liczebności, jak i oryginalności, będąc unikalnymi w skali kraju.

W skład zbiorów wchodzą przede wszystkim polskie instrumenty ludowe, obejmujące instrumenty tradycyjne, narzędzia muzyczne twórców ludowych, a także instrumenty profesjonalne z Polski i innych krajów, które miały wpływ na muzykę ludową. Wiele z nich jest używanych przez ludowych muzyków, a niektóre z nich to rekonstrukcje, znane jedynie z zapisów historycznych.

W muzeum znajdują się cenne obiekty, takie jak złóbcoki pochodzące z 1705 roku, basy kaliskie i mazowieckie z XVIII wieku, trąbki i kotły z XVII/XVIII wieku, a także bębenki datowane na XVIII i XIX wiek. Zbiory muzeum obejmują również największą w Polsce kolekcję harmonii różnego typu, znaczne ilości skrzypiec, cymbałów, instrumentów dudowych, piszczałek oraz instrumentów wykonanych z gliny.

Wśród najcenniejszych nabytków znajdują się instrumenty, które należały do słynnej kolekcji Mariana i Jadwigi Sobieskich – uznawanych za wybitnych polskich etnomuzykologów, które zostały nabyte przez muzeum w 2014 roku. W skład tej kolekcji wchodzi wiele muzycznych artefaktów, przede wszystkim instrumenty polskie i bałkańskie, w tym lira korbowa z końca XIX wieku, cymbały rzeszowskie z pierwszej połowy XX wieku oraz skrzypce i basy z lat 20. XX wieku pochodzące od Jana Rafalskiego z wsi Jagodne.

Kolekcja ma też w sobie instrumenty dudowe z różnych regionów Polski. W muzeum można podziwiać dudy podhalańskie autorstwa Eugeniusza Sieczki z lat 30. XX wieku, a także złóbcoki Andrzeja Bednarza z 1927 roku, złóbcoki „gęśliki sądeckie” Józefa Zbozienia z około 1930 roku oraz dudy wielkopolskie Edwarda Ignysia i dudy żywieckie Antoniego Piechy z połowy XX wieku.

Warto zauważyć, że zbiory muzealne są na bieżąco uzupełniane o nowe instrumenty, które zdobywają nagrody w kolejnych edycjach Ogólnopolskiego Konkursu na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych, wydarzenia organizowanego przez muzeum od 1985 roku. W zbiorach muzeum znajdują się również narzędzia lutnicze, stolarskie oraz meble pochodzące z warsztatu Franciszka „Borówki” Borowieckiego, znanego lutnika lubelskiego, oraz ludowego lutnika Jana Rafalskiego ze Skarżyska-Kamiennej.

Jan Rafalski w 1969 roku na zlecenie muzeum przygotował wyjątkowy zestaw, który ilustruje etapy budowy instrumentów dłubanych – skrzypiec oraz basów, co dodatkowo wzbogaca ofertę tej unikalnej placówki.

Wystawy stałe

Wystawa „Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję”

W 2015 roku, w ramach dużego projektu unijnego, została otwarta wystawa stała zatytułowana „Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję”. Dzięki tej inicjatywie, muzeum w Szydłowcu przeszło znaczącą modernizację, co pozwoliło mu dostosować się do nowoczesnych standardów w zakresie wystawiennictwa. Wystawa skupia się na polskim instrumentarium ludowym i została podzielona na trzy przestrzenie wschodniego skrzydła zamku szydłowieckiego.

Pierwsza komnata, znana jako Sień Radziwiłłów, ukazuje ludowe instrumenty w kontekście reprezentacyjnym poszczególnych regionów etnograficznych Polski. Oprócz instrumentów, zwiedzający mogą zobaczyć także oryginalne obrazy oraz archiwalne zdjęcia dokumentujące instrumenty w sztuce. W dwóch kolejnych komnatach, nazwanych Komnatami Radziwiłłów I i II, instrumenty zostały podzielone według czterech podstawowych grup, w oparciu o rodzaj produkcji dźwięku, obejmując idiofony, membranofony, chordofony i aerofony. Uczestnicy mogą także korzystać z archiwalnych nagrań i audioprzewodników dostępnych w czterech językach: polskim, angielskim, niemieckim i francuskim.

Wystawa „Magia instrumentów. Osobliwości inwencja trzygłosowa”

W grudniu 2019 roku otwarto nową wystawę zatytułowaną „Magia instrumentów. Osobliwości inwencja trzygłosowa”. Jest to ekspozycja, która łączy unikalne muzyczne artefakty z bogatym kontekstem historycznym, wpisując się w piękne wnętrza zamku z bogatymi renesansowymi zdobieniami. W pierwszej sali, Komnacie Staropolskiej, zwiedzający mogą obserwować najstarsze instrumenty dworskie, takie jak XV-wieczne kotły i XVIII-wieczne trąbki, przy akompaniamencie narracji łączącej te obiekty z historią zamku oraz jego dawnymi właścicielami.

W tej samej komnacie można również zobaczyć kopie rzadkich dzieł, jak fragment polichromii z kościoła św. Jakuba z Mieronic, który przedstawia św. Małgorzatę grającą na dudach. Druga część wystawy, w Komnacie Intermezzo, to miejsce, w którym goście mogą samodzielnie doświadczać muzyki, grając na instrumentach takich jak cytry oraz korzystając z interaktywnych aplikacji. Dzięki nim, można wirtualnie zagrać na pięciu różnych instrumentach i nagrać melodyjne utwory do późniejszego wysłuchania.

Komnata Lutnicza, w której znajdują się najpiękniejsze instrumenty strunowe, również przyciąga uwagę odwiedzających. Instrumenty te można ożywić za pomocą interaktywnej batuty, która emituje dźwięki w momencie nawiązania kontaktu z odpowiednim instrumentem.

Wystawa „Zamek w Szydłowcu. Wokół mecenatu dawnych właścicieli”

W 2022 roku udostępniona została wystawa „Zamek w Szydłowcu. Wokół mecenatu dawnych właścicieli”. To pierwsza z historyczno-artystycznych wystaw stałych Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, która skupia się na gotycko-renesansowym zamku. Lokalizacja ekspozycji w północnej części kompleksu, która pochodzi z drugiej połowy XV wieku, dodaje jej wyjątkowego charakteru. Wnętrza, zdobione wczesnorenesansowymi stropami, powracają do czasów świetności zamku, gdy był on w rękach znaczących rodów, takich jak Szydłowieccy i Radziwiłłowie.

W ramach wystawy można zobaczyć wiele cennych obiektów, w tym późnogotyckie rzeźby, które ilustrują mecenat dawnych właścicieli zamku. Wystawa przedstawia również bezcenne dokumenty z XVI, XVII i XVIII wieku, fragmenty kafli oraz detali architektonicznych, które były niegdyś częścią zamku. Muzyka epoki oraz nowoczesne technologie wspierają opowieść o historii tego niezwykłego miejsca.

---

Oceń: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

---