Stefan Cendrowski, znany również pod kryptonimem Prom, to postać o niebagatelnym dorobku, urodzona 19 sierpnia 1898 roku w Szydłowcu. Zmarł 21 sierpnia 1992 roku w Warszawie.
Był nie tylko nauczycielem, lecz także działaczem oświatowym, który angażował się w różne inicjatywy związane z edukacją. Jego aktywność obejmowała także działalność w ruchach niepodległościowych oraz w sferze socjalistyczno-demokratycznej. Cendrowski ukierunkował swoje zainteresowania polityczne na konkretne działania w lokalnej społeczności.
Na przestrzeni swojej kariery pełnił wiele istotnych funkcji. W 1945 roku został powołany na stanowisko starosty ostródzkiego, co zaowocowało jego zaangażowaniem w rozwój regionu. Następnie, w latach 1946-1947, zasiadał jako poseł w Krajowej Radzie Narodowej, a także w Sejmie Ustawodawczym w latach 1947-1948. Jego wzrastające znaczenie zaowocowało wyborem na wiceprzewodniczącego Mazurskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej w 1946-1947, a później przewodniczącego tejże rady w latach 1947-1948.
Życiorys
Stefan Cendrowski przyszedł na świat w Szydłowcu, w domu rodzinnym Antoniego (1871–1932) oraz Bronisławy z Krzemińskich. Jego ojciec, będący ślusarzem, był aktywnym członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej oraz brał udział w rewolucji polskiej, która miała miejsce w 1905 roku.
W 1916 roku Stefan Cendrowski dołączył do Organizacji Bojowej PPS z siedzibą w Radomiu, co skutkowało jego aresztowaniem podczas austriackiej okupacji. W listopadzie 1918 roku, jako członek OB PPS, przyczynił się do rozbrajania austriackich żołnierzy na obszarze ziemi radomskiej. Zaciągnął się również do Wojska Polskiego, a swoje wykształcenie średnie zdobył już w niepodległej Polsce.
W trakcie swoich studiów pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej na Targówku, a później pełnił funkcję urzędnika samorządowego, odbywając praktyki w powiecie grójeckim. W 1935 roku osiągnął wykształcenie na Wydziale Samorządowym Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie. Był aktywnie zaangażowany w działalność Towarzystwa Oświaty Dorosłych.
Podczas II wojny światowej, związany z PPS-Lewicą, brał udział w działaniach konspiracyjnych, łącząc siły z Polskim Komitetem Opiekuńczym, Komendą Obrony Polski oraz Armią Krajową. Cendrowski walczył w Powstaniu Warszawskim i jeszcze w czasie okupacji związał się z Związkiem Mazurów. Po wojnie, w kwietniu 1945 roku, osiedlił się w Olsztynie, gdzie objął stanowisko wicenaczelnika Wojewódzkiego Wydziału Samorządowego.
Na nowym stanowisku Cendrowski organizował osadnictwo Polaków w Królewcu, oczekując na przyłączenie Prus Wschodnich. W czerwcu 1945 roku został przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu PPS, pełniąc tę funkcję aż do 1948 roku. Na wiosnę 1945 roku przez krótki czas pełnił obowiązki starosty ostródzkiego, a 1 stycznia 1946 roku objął rolę wiceprzewodniczącego Mazurskiej Rady Narodowej z ramienia PPS. 6 czerwca 1947 roku zastąpił Lucjusza Durę na stanowisku przewodniczącego Rady.
W latach 1946–1947 był posłem do Krajowej Rady Narodowej, a następnie do Sejmu Ustawodawczego RP od 1947 do 1952 roku, reprezentując okręg Olsztyn. Cendrowski zasiadał w Komisji Wyznaniowej i Narodowościowej. 3 października 1948 roku został jednak wykluczony z partii, co zakończyło jego mandat poselski. Na stanowisku przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej pozostał do końca roku.
Po zakończeniu kariery w polityce zamieszkał w Warszawie, gdzie pracował m.in. w Centralnym Związku Spółdzielczości. Zmarł i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze A5-5-34.
Odznaczenia
Stefan Cendrowski był odznaczany wieloma wyróżnieniami, które podkreślają jego zasługi i zaangażowanie w walkę o wolność i niepodległość. Oto zestawienie jego odznaczeń:
- krzyż Armii Krajowej, przyznany 15 sierpnia 1992 roku,
- medal zwycięstwa i wolności 1945, nadany 26 października 1946 roku,
- medal pamiątkowy 40. rocznicy powstania Krajowej Rady Narodowej, wręczony w grudniu 1983 roku.
Przypisy
- IrenaI. Przybyłowska-Hanusz IrenaI., Pomniki przeszłości Szydłowca: Cmentarz rzymskokatolicki przy ulicy Kamiennej, Szydłowiec: „Asgraf”, 2009, s. 40.
- Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- Historia powiatu ostródzkiego.
- Uhonorowani pamiątkowymi medalami /w/ "Trybuna Robotnicza", nr 307, 30.12.1983 r., s. 3.
- Powstańcze Biogramy – Stefan Cendrowski [online], 1944.pl [dostęp 03.01.2020 r.]
- Powstańcze Biogramy - Stefan Cendrowski [online], www.1944.pl [dostęp 03.01.2020 r.]
- Archiwum Państwowe w Radomiu, Urząd Stanu Cywilnego parafii rzymskokatolickiej Szydłowiec, sygn. 91, akt ur. nr 159.
- 14.08.1947 r. Mazurska Wojewódzka Rada Narodowa została przekształcona w Olsztyńską Wojewódzką Radę Narodową, zob. Robert Syrwid, Od partnerstwa do wymuszonej „jedności”: olsztyńska organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1945-1948, Łódź 2004.
Oceń: Stefan Cendrowski